نشست سوم - خودباوری علمی، اعجاز انقلاب اسلامی
سومین نشست، از سلسله نشست‌های دهه فجر، با موضوع خودباوری علمی، اعجاز انقلاب اسلامی و به همت معاونت پژوهش و آموزش موسسه پژوهشی- فرهنگی انقلاب اسلامی (دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای) در تاریخ چهاردهم بهمن ۱۳۹۹ برگزار شد. این نشست با دبیری دکتر محمد اسحاقی (معاون پژوهش و آموزش موسسه پژوهشی-فرهنگی انقلاب اسلامی) و با حضور دکتر جلیلی (عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران) با محوریت بحث پیشرفت‌های علمی کشور در عرصه تولید واکسن کووید ۱۹، دکتر طیبی (رئیس محترم جهاد دانشگاهی) با محوریت بحث آخرین دستاوردهای جهاد دانشگاهی در عرصه‌های علم و فناوری و نوآوری و دکتر صفاری‌نیا (رئیس پارک علم فناوری پردیس) با محوریت دستاوردهای کشور در عرصه راه‌اندازی پارک‌های علم و فناوری و دکتر زلفی‌گل (هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی همدان) با محوریت بحث آخرین دستاوردهای کشور را در علوم پایه برگزار شد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه به برخی از افتخارات جمهوری اسلامی در عرصه علم پرداختند و اشاره داشتند که امروزه ایران با برخورداری از یک درصد جمعیت جهان، بیش از یک درصد تولید علم جهان را بر عهده دارد. رشد علم در جمهوری اسلامی ایران در دو دهه اخیر به گونه است که ۱۵ تا ۱۶ برابر بالاتر از کشورهای پیشرفته رشد علمی داشته است و در صنایع پیشرفت‌های که به بخش‌هایی از آن خواهیم پرداخت ایران به مدد دانشمندان و اتکا به ظرفیت‌های علمی، دانشگاهی و حوزوی خود توانسته است در برخی از صنایع، علوم پیشرفته و هایتک به رتبه اول تا سوم برسد. در برخی از این‌ها جزو ده کشور اول است و در برخی از علوم پیشرفته تا رتبه بیستم را به خود اختصاص داده است.
همچنین ایشان در بخش دیگری به موفقیت ایران در دستیابی به واکسن کووید 19 پرداخته و اشاره داشتند که یک بخشی از این پیشرفت‌ها، مربوط به همین کووید ۱۹ و گسترش ویروس کرونا در جهان است که جمهوری اسلامی به مدد دانشمندان و جوانان خودش موفق عمل کرده و در تولید واکسن جزو هفت‌کشور اول جهان است.
در ابتدای نشست دکتر طیبی سخن را با کلامی از امیرالمؤمنین آغاز کرده و بیان داشتند که دانش، سلطنت و قدرت است، هر كه آن را بيابد با آن يورش برد و پیروز شود و هر كه آن را نیابد بر او يورش برند و مغلوب گردد. امروز هم در دنیا ملاک اصلی سنجش اقتدار اقتصادی و اقتدار دفاعی کشور فناوری و کاربردی کردن آن در رسیدن به اقتدار اقتصادی دانش‌بنیان و اقتدار دفاعی دانش‌بنیان است که بتوانند رقابت و روزآمدی خودشان را حفظ کنند.
در ادامه ایشان به مسئله خودباوری تأکید داشته و اشاره کردند که غربی‌ها خودشان با پیشرفت (دیگران) در حوزه علمی و فناوری جلوگیری می‌کنند. (غرب) تبلیغاتی را در مورد عدم خودباوری جوامع دیگر انجام می‌دهد و این را (القا می‌کند) که حلّال همه مشکلات، جوامع غربی هستند. با پیروزی انقلاب و دمیده شدن روحیه خودباوری توسط امام خمینی (ره) این نگرش در بین جوامع دانشگاهی و جوانان (شکل گرفت) که بتوانیم (این عقب‌ماندگی) را جبران کنیم. راه اصلی، ایجاد خودباوری در نسل جوان ما بود.
دکتر طیبی در ادامه موضوع درآمدهای نفتی را طرح کرده و اشاره داشتند از مشکلاتی که در کشور وجود دارد، این است که علاوه بر بحث عدم باور به توان داخلی که حاصل همان کار فرهنگی است که غربی‌ها سال‌ها روی ما انجام دادند، بحث درآمد آسان نفت هم بوده است که باعث شد مسئولین به فکر خرید سریع دانش و تجهیزات از خارج از کشور باشند تا زودتر خدمات را ارائه دهند. به‌هرحال انقلاب ما انقلابی است که با شعار نه شرقی و نه غربی به پیروزی رسیده است، یقیناً ما در غرب و شرق دشمن داریم و باید اقتصاد و دفاع کشور را با اتکا به توان ملی تقویت کنیم. لذا این‌طوری نباید باشد که چون منابع مالی ارزان داریم باید به سمت خارجی‌ها رفت.
همچنین ایشان گزارشی از دستاوردهای جهاد دانشگاهی در عرصه‌های مختلف علمی ارائه دادند.
در ادامه نشست، دکتر جلیلی به اهمیت ساخت واکسن کرونا پرداخته و اشاره داشتند با آغاز پاندمی کرونا در سرتاسر دنیا، شاید به فاصله اندکی بعد از شیوع کرونا، جامعه علمی جهان به این نتیجه رسید که تنها راه خلاصی از این پاندمی، توسعه یک واکسن است و هیچ راه غیر از این وجود ندارد. دنیا با چالش‌هایی مواجه بود، چالش‌هایی همچون اینکه توسعه یک واکسن گاها تا ۱۳ سال طول می‌کشد. در خوش‌بینانه‌ترین حالت ۵ ساله بود.
ایشان در ادامه به تأکید رهبر معظم انقلاب پیرامون توسعه رشته‌های بین‌رشته‌ای پرداخته و اشاره داشتند که واکسن چهارراه دانش بشری است. برای توسعه یک واکسن رشته‌های مختلفی باید کمک کنند و دست‌به‌دست هم بدهند تا بتوانند یک واکسن را به مرحله تولید انبوه و استفاده عمومی برسانند. آن چیزی که اهمیت پیدا می‌کند نقش رشته‌های بین‌رشته‌ای است. حضرت آقا بارها از سال‌ها پیش، در مورد توسعه رشته‌های بین‌رشته‌ای خیلی تأکید داشتند و متأسفانه در طی این چند سال اخیر به‌شدت نسبت به توسعه این رشته‌های بین‌رشته‌ای کم‌لطفی و بی‌توجهی شده است.
دکتر جلیلی به روند ساخت واکسن کرونا در داخل پرداخته و اشاره داشتند که ستاد اجرایی فرمان امام، از بدو اپیدمی کرونا در کشور، در عرصه تولید واکسن قدم گذاشتند. نکته‌ای که وجود دارد ما نسبت به سایر کشورها دیرتر شروع کردیم. آن‌ها از چند سال قبل روی سارس کار کردند و تجربه‌ای داشتند. نکته دوم تحریم‌ها بود. (دشمنان) وقتی متوجه می‌شوند که با کیت‌های ساده می‌شود آزمایشات بیوشیمی و غیر انجام داد و می‌فهمند که این یوزر آن ایران است، این تجهیزات را به ایران نمی‌دهند، یا به‌اندازه‌ای کارشکنی می‌کنند که به دست شما نرسند. لذا تحریم‌ها ما را متوقف نکرد. همه این مسائل دست‌به‌دست هم داد ولی به حمدالله توانستیم یک واکسن کشته‌شده از این ویروس را تهیه کنیم.
در ادامه نشست دکتر صفاری‌نیا به دستاورد شکل‌گیری فناوری‌های پیشرفته در بعد از انقلاب پرداخته و اشاره داشتند که ما قبل از انقلاب نهایت موفقیتی که داشتیم در حوزه صنعت بود. ولی در حوزه فناوری و نوآوری هیچ سابقه‌ای در کشور نداشتیم. بعد از انقلاب یکی از دستاوردهای مهم حوزه دانش‌بنیان و حوزه فناوری‌های پیشرفته بود که در حوزه‌های مختلف شاهد آن هستید. از دهه ۸۰ موج تولید علمی در کشور شکل گرفت و یک جهش علمی را در حوزه علم با افزایش تعداد مقالات شاهد بودیم. در اواخر دهه ۸۰ عملاً کارهای فناوری‌ای که از سال ۸۰ و ۸۱ در کشور شکل گرفتند، توانستند خروجی‌های خودشان را به جامعه عرضه کنند و شاهد یک جهش در حوزه فناوری مخصوصاً تصویب قانون حمایت از شرکت‌های دانش بینان در مجلس شورای اسلامی بودیم.
ایشان در ادامه به موضوع پارک‌های فناوری پرداخته و افزودند در حال حاضر در حوزه پارک‌های فناوری که به‌عنوان نهادی که زائیده انقلاب است و در ۲۰ سال اخیر پایه‌گذاری شده است، نزدیک به ۵۰ پارک فناوری در حوزه‌های سلامت و آموزش عالی در کشور وجود دارد که زیرمجموعه‌هایی وزارت علوم و وزارت بهداشت، جهاد دانشگاهی و مجموعه‌های مختلف در تأسیس آن‌ها نقش‌آفرینی کردند. بیش از ۲۰۰ مرکز رشد فناوری در کشور وجود دارد. در حال حاضر بیش از ده هزار تیم و مجموعه در این پارک‌های فناوری مستقر هستند و فرایند تجاری‌سازی خودشان را توسعه می‌دهند. نکته مهم این است که این مجموعه‌ها، هم پارک‌های فناوری و هم شتاب‌دهنده‌های نوآوری، در کل جغرافیای کشور گسترده هستند و این‌گونه نیست که این پارک‌ها و شتاب‌دهنده‌ها فقط در پایتخت و شهرهای بزرگ مستقر باشند. در سیستان و بلوچستان، در استادهای مرزی، جنوبی، شمالی، غربی و شرقی این گستردگی اتفاق افتاده است. حتی در شهرهایی که این باور وجود داشت که ظرفیت دانش و نوآوری در آن‌ها وجود ندارد، شاهد حضور و رشد مراکز فناوری هستیم و این مراکز برای نخبگان و تیم‌های کارآفرین در کشور تبدیل به پایگاهی برای پناه گرفتن شدند و بیش از ۲۰ هزار نفر افراد در این شرکت‌ها مشغول به کار هستند.
در ادامه نشست دکتر زلفی‌گل به وضعیت علم در 5 دهه گذشته پرداخته و اشاره داشتند دهه اول انقلاب اسلامی، دهه ترویج علم و کسب دانش بود و برنامه آموزش عالی کشور این بود که کارشناسانی تربیت کند که بتوانند در مدیریت جامعه و در سیستم‌های اجرایی و اداری نقش‌آفرین باشند. دهه دوم انقلاب که با تأسیس دورههای تحصیلات تکمیلی و به‌ویژه دکتری آن هم از دانشگاه افتخارآفرین شیراز شروع شد، به این صورت بود که قبل از انقلاب اصلاً دوره دکتری در داخل کشور وجود نداشت. بهترین فرزندان، خارج از کشور می‌رفتند که تعدادی از آن‌ها برمی‌گشتند و تعدادی هم برنمی‌گشتند.
دهه سوم انقلاب، استانداردسازی و استاندارد پذیری در عرصه تولید علم بود. به مهندسی تولید علم پرداخته شد. پیشنهاد تأسیس یک پایگاه بومی علمی مطرح شد. تا قبل از این دهه در کشور سیستمی نبود که مقالات و کتب فارسی را نمایه کند. وقتی شما می‌خواستید در یک زمینه علمی جستجو کنید و بخواهید ببینید که پیشینه تحقیق در این زمینه در مقالات فارسی چه چیزی است، واقعاً سیستم نمایه‌سازی وجود نداشت. انقلاب ما این جرئت را به خود داد که پایگاه استنادی جهان اسلام (ISC) که برای نمایه کردن مجلات کل کشورهای اسلامی است را تأسیس کند.
در دهه چهارم انقلاب اسلامی در بخش علمی، بحث کیفیت بخشیدن به آموزش و پژوهش علمی مطرح شد. به این معنی که از این به بعد ما چه استانداردهایی در زمینه تولیدات علمی رعایت کنیم که تولیدات علمی کشور علاوه بر برد ملی، برد فراملی هم داشته باشد. در دهه چهارم انقلاب اسلامی، بحث کیفیت آموزش عالی و به‌ویژه تولیدات علمی مطرح شد که به نظر من بسیار هم موفق بوده است.
دهه پنجم که در حال حاضر در آن حضور داریم، دهه توسعه فناوری، تولید ثروت از دانش یا تولید دارایی از دانایی است. در این دهه، به نظر می‌رسد که دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری می‌خواهند به منویات رهبری معظم انقلاب که بحث رونق تولید ملی و تولید ثروت از دانش است، پاسخ بدهند. در حقیقت دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزشی و پژوهشی کشور در دهه پنجم انقلاب اسلامی، بحث مسئولیت‌پذیری اجتماعی را سرلوحه کار خودشان قرار دادند. امیدواریم در این عرصه هم موفق باشند.
در ادامه ایشان به دستاوردهای علمی کشور در مقالات پرداخته و اشاره داشتند زمانی که انقلاب اسلامی پیروز شد، کل مستندات علمی کشور زیر ۱۰۰۰ است؛ اما در سال ۲۰۲۰ حدود بیش از ۷۳۰۰۰ سند علمی بین‌المللی در اسکوپوس نمایه شده است که حدود ۱۷۰۰۰ سند علمی از رقیب خود یعنی ترکیه پیش هستیم. این آمار سال‌های مختلف است که ما از سال ۲۰۰۹ در منطقه خاورمیانه رتبه اول و بلامنازعه را کسب کردیم. ایران، ترکیه و عربستان سه کشوری هستند که در زمینه علمی رقیب همدیگر هستند. ترکیه به دلیل بحث کودتایی که در کشورشان اتفاق افتاد از آن زمان به بعد، ازلحاظ علمی قابل مقایسه با ایران نیست. ایران همچنان سرافرازانه در حال پیشتازی است.
یکی از آیتم‌های دیگری که نشان‌دهنده بلوغ و مرجعیت علمی ایران است، تعداد دانشمندان بین‌المللی یک درصد است. ما قبل از انقلاب یک دانشمند نداشتیم اما در سال ۲۰۱۹، ۲۸۳ دانشمند بین‌المللی جزو یک درصد دانشمندان دنیا هستند. اخیراً هم که دانشمندان دو درصد را اعلام کردند، چیزی در حدود ۵۰۰ دانشمند دو درصد در سطح دنیا داریم. این بحث را گروهی از دانشمندان دانشگاه استنفورد استخراج کردند و سیستم آن را ارائه کردند. این نشان می‌دهد که گام‌های علمی کشور در راستای مرجعیت علمی که مدنظر مقام معظم رهبری است، توسط دانشمندان، اساتید دانشگاه و پژوهشگران برداشته شد.
