نظام جمهوری اسلامی ، محصول جامع‌نگری به سیره ائمه‌معصومین است
ائمه معصومین بر مبنای هدف اساسی که در قرآن برایشان تعریف‌شده است تشخیص می‌دهند که در حال حاضر جامعه در چه مرحله‌ای از تکامل قرار دارند و چه گامی باید برداشته شود. این نگاه "جامع" به ما کمک خواهد کرد که از سیره ائمه بهره‌مند شویم، مطمئن باشید، اگر حضرت امام خمینی (ره) به سیره ائمه معصومین نگاه جامعی نداشت، انقلاب نمی‌کرد.
نشست تخصصی «تبیین سیره سیاسی امام حسن عسکری (علیه‌السلام) بر اساس نظریه انسان 250ساله» به همت دفتر قم موسسه پژوهشی، فرهنگی موسسه انقلاب اسلامی، چهارشنبه سیزدهم آبان ماه با سخنرانی آیت‌الله منذر حکیم در مسجد امیرالمؤمنین شهرک مهدیه شهر مقدس قم برگزار شد.
آیت‌الله سید منذر حکیم در ابتدا به سیر تکامل و هدایت بشر و نقش پیامبران و ائمه اطهار در تحقق این مهم پرداخت و بیان داشت: پیامبر اسلام بزرگ‌ترین رسالت الهی یعنی هدایت انسان‌ها را به دوش گرفت اما برای تکمیل این رسالت امام علی (ع) و یازدهم فرزند ایشان نیز مورد قداست قرار گرفتند تا راه پیامبر درزمینهٔ تربیت انسان را ادامه دهند.
استاد حکیم ادامه داد: بعد از رحلت پیامبر عده‌ی زیادی از مسلمانان به بیانات و سفارش‌های پیامبر پشت کردند؛ قریشیان بزرگ‌ترین هدف خود را تحریف مسیر ترسیم‌شده توسط پیامبر اکرم (ص) قرار داده بودند و این موضوع را خلیفه دوم صراحتاً به ابن عباس می‌گوید که پیامبر چیزی خواست و قریش چیز دیگری، اما درنهایت آن چیزی محقق شد که قریش اراده کرده بود. لذا حرکتی که پیامبر اکرم (ص) در راستای تزکیه و تربیت جامعه آغاز کرده بود به اتمام نرسید.
وی در ادامه ضمن اشاره به آیه 32 سوره فاطر گفت: در این آیه از قرآن، خداوند می‌خواهد مشخص کند که وراثت این کتاب الهی به چه کسانی می‌رسد، در ادامه جامعه را به سه گروه تفکیک می‌کند؛
- اولین گروه کسانی هستند که به خود ستم کردند و در پیمودن مسیر الهی دچار انحراف شدند
- گروه دوم انسان‌هایی که معتدل و میانه‌رو بودند
- و گروه سوم کسانی هستند که در خیرات و خوبی‌ها پیشتازند
آیت‌الله حکیم اظهار داشت: از بین این سه گروه، وراثت کتاب الله به گروه سوم می‌رسد که مصداق اعلی آن ائمه معصومین می‌باشند بااین‌حال قریشیان و امویان مسیر هدایت جامعه را به انحراف کشاندند و اجازه ندادند جامعه اسلامی طبق برنامه‌ریزی پیامبر اکرم گام بردارد؛ اتفاقی که در عالم واقع حادث شد، این بود که مردم زمان پیامبر در امتحان‌های متعدد از جنگ احد گرفته تا غزوه تبوک به نصایح و برنامه‌های پیامبر پشت کردند و درنهایت بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) سبب شد تا امام علی (ع) خانه‌نشین شود.
وی به تاریخ پرفراز و نشیب زندگی ائمه معصومین اشاره کرد و ادامه داد: بعد از رحلت پیامبر به‌جز 4 سال و اندی که امیرالمؤمنین علی (ع) بر جامعه اسلامی حکومت کردند، فرصت اداره حکومت طبق آنچه در ظاهر امر دیده می‌شود برای دیگر ائمه فراهم نشد.
استاد منذر حکیم تصریح کرد: از آغاز سال 11 هجری تا سال 260 هجری ائمه اطهار به مدت 250 سال در جامعه حضور فعال داشته‌اند، در این دوره تاریخی گاهی شاهد حضور علنی و تبلیغ آشکار دین توسط ائمه بوده‌ایم و گاه ائمه معصومین مصلحت را بر تبلیغ مخفیانه و پذیرش تقیه بوده‌اند.
شاگرد برجسته شهید صدر بیان داشت: تقریباً تمام کتبی که در باب ائمه معصومین نوشته است با یک نگاه جزءنگرانه به ابعاد زندگی ائمه پرداخته‌اند؛ نگاه کل‌نگر و جامعی که تبیین‌گر نقش ائمه در طرح کلی پیامبر اکرم برای تربیت انسان بوده باشد را کمتر می‌توان در آثار علما و محققان تاریخی مشاهده کرد. یکی از بزرگانی که با نگاهی نسبتاً جامع به سیره سیاسی ائمه توجه داشته است «شهید صدر» می‌باشد که در دهه 50 مباحثات و سخنرانی‌هایی حول این موضوع داشتند و ماحصل آن در کتابی تحت عنوان " اهل‌البیت، تنوع ادوار و وحدة هدف" در لبنان به چاپ رسید.
آیت‌الله سید منذر حکیم ادامه داد: کسانی که تاریخ ائمه اطهار را به‌صورت موردی و جداگانه مورد تحقیق قرار داده‌اند صرفاً به بخشی از اندیشه و سیره ائمه دست‌یافته‌اند، مشخصه‌ی دیگر این محققان عدم تبیین جامع "سیره سیاسی" امامان معصومین است حال‌آنکه ممکن است در باب سیره اخلاقی و سیره‌ی فردی ائمه کتاب‌هایی نوشته باشند.
وی خاطرنشان کرد: موضوعی که در باب این مسئله می‌بایست مورد توجه قرار داد این است که ائمه معصومین در راستای یک هدف واحد گام برداشته‌اند اما نقش هرکدام از ایشان متناسب با شرایط و دوره‌ای از تاریخ که در آن قرار داشته‌اند متفاوت بوده است؛ امام حسن (ع) با معاویه صلح کرد و امام حسین (ع) در قیامی که انجام داد به شهادت رسیدند، بااین‌حال ما معتقدیم که اگر امام حسن (ع) بجای امام حسین (ع) قرار داشت همان کاری را می‌کرد که امام حسین (ع) انجام داده بود و برعکس. اما این نگاه از کجا نشاءت می‌گیرد؟ و بر چه اساسی مطرح می‌شود؟
استاد حکیم افزود: نگاه جامعی که بتواند سیره سیاسی ائمه را به‌صورت جامع تبیین نماید در برخی از متون شیعی آورده شده است، دعای ندبه دقیقاً نظریه انسان 250 ساله را مطرح و تأیید می‌کند بلکه از آدم ابوالبشر تا حضرت مهدی (عج) را مورد بررسی قرار می‌دهد، زیارت جامعه کبیره نیز طبق آنچه در این نظریه می‌خوانیم کارنامه اهل‌بیت را به‌گونه‌ای جامع تبیین می‌کند.
وی ضمن اشاره به بخش‌هایی از اندیشه فلسفی و فقهی بزرگان شیعه عنوان کرد: نگاه شهید صدر و مقام معظم رهبری در تبیین سیره ائمه معصومین بر یکدیگر منطبق است، البته علامه طباطبایی و شهید مطهری نیز در این زمینه دارای نگاه مشابهی هستند.
استاد منذر حکیم تصریح کرد: شهید صدر معتقد است بعد از رحلت پیامبر مسیر جامعه اسلامی به انحراف کشیده شد، به گفته ایشان اتفاقاتی که بعد از پیامبر رقم خورد صرفاً جابجایی دو شخص نبود که مثلاً امام علی (ع) برود و ابوبکر بیاید، اتفاقی که افتاد جابجایی دو خط فکری و دو مشرب سیاسی متفاوت بود، لذاست که "صعصعة بن صوحان" می‌گوید علی (ع) از خلافت بهره‌ای نبرد بلکه خلافت از وجود ایشان مزین شد اما دیگران از منفعت خلافت "سود" بردند.
وی اظهار داشت: طبق آیه « هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله» هدف نهایی پیامبر این است که دین حق را بر تمام ادیان غالب کند اما این هدف در زمان حیات پیامبر محقق نشد که بعد از آن می‌فرماید « وَ نُریدُ اَن نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استُضعِفوا فِی الاَرضِ وَ نَجعَلَهُم اَئِمَّةً وَ نَجعَلَهُمُ الوارِثین» به عبارتی کسانی که ضعیف شمرده شدند درنهایت پیشوای انسان‌ها خواهند بود و ائمه اطهار که از خلافت کنار زده شدند به وظیفه خود در راستای هدایت بشر عمل خواهند کرد.
شاگرد برجسته شهید سید محمدباقر صدر ادامه داد: برخی‌ها معتقدند هرکدام از ائمه الگوی رفتاری بخصوصی دارند که با دیگر ائمه متفاوت است و بر اساس همین نگاه در دوران قبل از انقلاب بعضی از علما می‌گفتند ما از الگوی امام حسین (ع) پیروی می‌کنیم و تصمیم به قیام داریم اما برخی دیگر از علما می‌گفتند ما طبق الگوی اما حسن (ع) حرکت می‌کنیم و سکوت پیشه خواهیم کرد.
وی اظهار داشت: علیرغم نگاه‌های متفاوتی که در مورد سیره ائمه مطرح است، همه امامان معصوم یک نگاه یکسان داشتند و بر اساس این نگاه کلان و مصلحت‌های جامعه‌ی خودشان عمل می‌کردند، ائمه بر مبنای شرایط زمان تشخیص می‌دهند که در حال حاضر جامعه در چه مرحله‌ای از تکامل قرار دارند و چه گامی باید برداشته شود. این نگاه جامع به ما کمک خواهد کرد که از سیره ائمه بهره‌مند شویم، مطمئن باشید اگر حضرت امام خمینی (ره) به سیره ائمه معصومین نگاه جامعی نداشت انقلاب نمی‌کرد و نظام جمهوری اسلامی نیز شکل نمی‌گرفت.
استاد منذر حکیم تصریح کرد: طبق آنچه از احادیث پیامبر برمی‌آید، هدف کلی و خط محوری حرکت ائمه از قبل مشخص‌شده است؛ درواقع ائمه متناسب با شرایطی اجتماعی و تاریخی‌ای که در آن قرار داشته‌اند برای دستیابی به هدف مشترک به شیوه خاصی متوسل می‌شوند و هرکدام در دوره‌ی حضورشان بخشی از مسیر هدایت بشر را می‌پیموده و به امام بعدی تحویل می‌داده است تا اینکه به امام عصر (عج) می‌رسد، در این زمان تناسبات اجتماعی و تاریخی به‌گونه‌ای رقم می‌خورد که ادامه هدایت بشر منوط به غیبت امام است.
وی ضمن بازخوانی بخشی از تاریخ زندگی ائمه گفت: امام حسن عسکری (ع) کمترین عمر امامت را داشته‌اند و بعد از ایشان شرایط به‌گونه‌ای بوده که جامعه ظرفیت پذیرش امام را نداشته است، حتی امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) نیز در حصر بودند و حاکمان وقت اجازه ملاقات کردن با مردم را به آنان نمی‌دادند یعنی به‌نوعی آنان نیز از جامعه غائب بودند.
آیت‌الله منذر حکیم در خاتمه بیان داشت: غیبت امام عصر (عج) در بسیاری از روایت ائمه و پیامبر اکرم (ص) پیش‌بینی شده بود، به‌طور مثال در یکی از روایت آمده است که از امام حسن عسکری (ع) می‌پرسند چرا بنی‌امیه و بنی‌عباس تا این حد به دنبال به شهادت رساندن شما هستند و ایشان در پاسخ دو دلیل را ذکر می‌کند؛ یکی اینکه آن‌ها می‌داند که حق با ماست و لذا از صاحب حقی که آن را غصب کرده‌اند در هراس‌اند چراکه ممکن هرلحظه حق را از آنان مطالبه کند، دوم اینکه آنان می‌دانستند که قائم آل محمد (عج) از فرزندان ماست و از بین ما ظهور خواهد کرد و طبق حدیث «یَملَأُ الله بِهِ الاَرضَ قِسطاً وَ عَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماً و جَورا» با ظهور مهدی موعود هیچ ظالمی نخواهد ماند و جهان از لوث وجود آنان پاک خواهد شد، بنابراین تمام سعی خود را کردند که یا ما را از بین ببرند و مانع تولد مهدی موعود شوند یا اینکه به‌محض تولد آن حضرت او را به شهادت برسانند.
