اهمیتی که بحث مهدویت دارد، بحث توحید ندارد

همایش بین­ المللی «نظریۀ انتظار در اندیشۀ حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مدظله العالی)»، با همکاری دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای برگزار شد. در ابتدای این همایش حجت الاسلام والمسلمین نجف لکزایی معاون پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به اهمیت بحث انتظار در نگاه رهبر معظم انقلاب پرداخته و بیان کرد: توجه به مبحث انتظار از دیدگاه رهبر معظم انقلاب از لحاظ گوناگون حائز اهمیت است؛ کمااینکه ایشان در نماز جمعۀ اخیر نیز تأکید کردند که در برخی روزهای خاص (ایام ­الله)، نصرت خدای متعال بر جبهۀ مسلمین تعلق می‌گیرد؛ با توجه به این سخن معظمٌ­له می­توان این­گونه برداشت کرد که یکی از این ایام ­الله، بشارت ظهور امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.

وقتی امت اسلامی به چنین بشارت‌هایی توجه می‌کند و به آن اهتمام می‌ورزد، دست قدرت الهی را در کنار خود می‌بیند و اطمینان خاطر پیدا می‌کند که نصرت الهی همراه او است و پایان این حرکت عظیم با پیروزی جبهه حق بر باطل مصادف خواهد شد. در همین راستا، حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) فرمایش مهمی در رابطه با مبحث انتظار مطرح کرده‌اند که می‌فرمایند «انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است».

وجه دیگر اهمیت موضوع انتظار، وجود دو سند مهم از جمله سند الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و بیانیه گام دوم انقلاب است که هر دو سند در تلاش برای ترسیم چشم‌اندازهای آینده کشور هستند؛ لذا از این حیث می‌توان نشانه­ها و پرتوهایی از بحث انتظار را در این سندها مشاهده کرد. این دو سند باید با رویکرد دینی و اسلامی تحلیل شود چراکه آینده را از دریچۀ انتظار نگاه می‌کند و طرح‌ریزیِ آن بر مبنای زمینه‌سازی ظهور است.

نکته دیگری که ضرورت این مبحث را به ما یادآور می‌شود این است که رهبر معظم انقلاب تحقق تمدن اسلامی را منوط به «ظهور» می‌دانند. مراحل پنج‌گانه تحقق تمدن اسلامی، با انقلاب اسلامی شروع می‌شود، با تأسیس نظام اسلامی ادامه پیدا می‌کند، با دولت‌سازی و جامعه‌سازی تکامل می­یابد و نهایتاً به تمدن نوین اسلامی ختم می‌شود؛ ترسیمی که مقام معظم رهبری از مراحل تحقق اهداف تمدن اسلامی کرده‌اند با تفسیر و تعبیری که از فلسفه ظهور دارند یکسان است.

از نگاهی دیگر، بنا به عقیدۀ آیت­الله خامنه­ای، مباحث مربوط به «انتظار» و «مهدویت» زمانی به تحقق اهداف تمدن اسلامی کمک می‌کند که با نگاه پژوهشگرانه، عمیق و تخصصی به آن توجه شود و چنانچه این مسائل به کسانی که شرایط علمی درستی ندارند سپرده شود و با تسامح و شتاب‌زدگی همراه گردد، به یک عامل منفی و ضد خودش تبدیل خواهد شد؛ همچنانکه در طول تاریخ با انواع انحرافات و بدعت‌ها مواجه بوده‌ایم.

 

 

حجت‌الاسلام دکتر حسین الهی‌نژاد، رئیس پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، بیان داشت: باور و اندیشه مهدویت با مبانی مختلفی نظیر مبانی قرآنی، روایی، عقلی و شهودی تحلیل و بررسی می‌شود. بر اساس داده‌های تاریخی، حوزه مهدویت در مقاطع مختلف مانند مقطع حضور، مقطع غیبت صغری و مقطع غیبت کبری دچار فراز و فرود جدی شده است که این فراز و فرود در دو مقطع قبل از انقلاب اسلامی و بعد از انقلاب، نمود و بروز بیشتری دارد.

به­طور کلی و طبق مستندات آماری، اندیشه مهدویت در دوره انقلاب اسلامی ایران از نظر کمّی و کیفی چنان رشد مضاعفی پیدا کرده است که اصلاً نمی‌توان این دوره را با دوره‌های گذشته مهدویت مقایسه نمود. به­عنوان مثال، کتاب‌های مهدویت در دوران قبل از انقلاب، یعنی در طول 14 قرن، به تعداد 1079 کتاب می‌رسد؛ اما در سال­های بعد از انقلاب، یعنی کمتر از نیم قرن، 6350 کتاب در حوزۀ مهدویت به چاپ رسیده است. علاوه بر این، در دوره انقلاب اسلامی ایران، بیش از هزار پایان‌نامه و نیز چندین هزار مقاله علمی در این باره منتشر شده است.

رشد کیفی مبحث مهدویت در دوران انقلاب اسلامی نیز بسیار چشم‌گیر و فزاینده بوده است. به­طور مثال، «مهدویت» که قبل از انقلاب، بیشتر در فضای اعتقادیِ صرف توجیه می‌شد، در سال­های بعد از انقلاب به سطوح پژوهشی و آموزشی سوق داده شد. همچنین در این دورۀ چهل ساله، دانش‌پژوهان زیادی در سطوح عالی حوزوی و دانشگاهی فارغ‌التحصیل شده‌اند.

بدون شک، هرچه حوزه مهدویت‌پژوهی بیشتر با تکیه بر قواعد عقلی، فطری و شهودی، و مستندات قرآنی و روایی، و نیز روش­های علمی تحلیل و بررسی شود، به همان میزان از فضای شعارزدگی و شورمحوری فاصله می­گیرد و کمتر دچار چالش‌ها و آسیب‌ها می‌شود.

همایش بین‌المللی «نظریه انتظار در اندیشه حضرت آیت­الله خامنه­ای» با این هدف پیشنهاد داده شد که اولاً رهبر معظم انقلاب در حوزه «مهدویت» و «انتظار» دارای انسجام و انتظام فکری خاصی هستند، ثانیاً ایشان مکتوبات، بیانات و سخنرانی‌های فراوانی در زمینه «مهدویت» ایراد فرموده­اند و ثالثاً نگرش ایشان، به این دلیل که «رهبری جامعه منتظران» را بر عهده دارند، به واقعیت نزدیک‌تر و کاربردی‌تر است. بر این اساس، فراخوان مقالات همایش با یازده موضوع اصلی و یکصد موضوع فرعی، تنظیم شده است.

این همایش از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم و با مشارکت مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی برگزار می‌گردد. برای آماده‌سازی و برگزاری این همایش، فعالیت‌های علمیِ مناسبی صورت گرفته است. برای مثال، بیست کرسی علمی در مراکز مختلف در شهرهای قم، مشهد و تهران برگزار گردیده و قریب به سیصد مقاله علمی از نویسندگان دانشگاهی و حوزوی در قالب فراخوانی و قراردادی تدوین شده است.

این نشست‌ها و کرسی‌ها در قالب 2 جلد کتاب و نیز مقالات تدوین‌شده در قالب 4 جلد کتاب و همچنین چکیده مقالات در قالب 1 جلد کتاب، به چاپ رسیده است و در پایان این همایش رونمایی خواهد شد.

 

 

آیت‌الله امامی کاشانی: قریب به 4700 حدیث در باب مسأله «انتظار» در منابع روایی نقل شده است.
حضرت آیت‌الله امامی کاشانی (دامت برکاته) عضو خبرگان رهبری، ضمن بیان اهمیت موضوع انتظار در منظومه اعتقادات دینی عنوان کرد: هیچ انتظاری همچون انتظار امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نبوده است و هیچ مسأله دینی هم به اندازه این مسأله، دشمن و مخالف نداشته است. موضوع انتظار آن­چنان مهم است که ادیان مختلف با اینکه در کتاب‌ها از آن با تعابیر گوناگون و متعدد یاد کرده‌اند، اما معتقدانِ به این ادیان علیه آن حرکت می‌کنند که از جمله می‌توان به انجیل و مسیحیت اشاره کرد.

در انجیل از دگرگونی عالم و آمدن انسانی که در آسمان‌ها سیر خواهد کرد خبر داده شده است اما علما و کشیشان مسیحی چنین تفسیر کرده‌اند که نزول عیسی‌بن­مریم برای بخشودگی و شفاعت انسان‌ها، در قیامت اتفاق خواهد افتاد؛ این مطلب اولین بار توسط «پولس» عنوان شده است و مسیحیت شدیداً بر این مسأله تأکید دارد. یکی از اختلافات برنابا با پولس نیز مربوط به همین موضوع بوده است.

طی سفری که به واتیکان داشتم، با تعدادی از اساتید کاتولیک و یکی از کاردینال‌ها جلسه‌ای برگزار کردیم و در مورد انجیل لوقا، که بند 21 انجیل است، گفت­وگو نمودیم. آنها ادعا کردند که آمدن حضرت عیسی مربوط به قیامت است. بنده گفتم ظهور پیامبران در قیامت، منحصر به حضرت عیسی نیست؛ درواقع در قیامت همۀ انبیاء برای امت خودشان وساطت و شفاعت خواهند کرد و خاتم پیامبران حضرت محمد (صلوات الله علیه) برای همه وساطت می‌کنند. با این حال، آنها جوابی به این مسأله ندادند و می‌گفتند کلیسا چنین تفسیر کرده است.
وقتی انجیل لوقا را می‌خواندیم، اشاره کردم که عبارات به‌کاررفته در این کتاب، بیانگر «انقلاب اجتماعی» است نه اینکه کره زمین یا دیگر کرات جهان به ‌هم خواهد ریخت؛ اما اساتید مسیحی به تفسیری که از گذشتگان بر جای مانده بود تکیه داشتند. مطلب دیگری که به آن رسیدم این بود که برخی از اساتید دانشگاه چنین نیستند که بخواهند تفسیر کلیسا را فصل­الخطاب بدانند. در گفت­وگوهایمان، برخی از این اساتید می‌پذیرفتند که حضرت عیسی یا منجی دیگری خواهد آمد و بر «زمین» حکومت خواهد کرد.

از اساتیدی که در جلسه حضور داشتند پرسیدم این تفسیری که از انجیل شده توسط چه کسی صورت گرفته است؟ گفتند توسط هیئت علمی. رئیس هیئت علمی در آن زمان راتسینگر بود. با هماهنگی­ای که جناب مسجدجامعی انجام داد، بنده با آقای راتسینگر دیدار کردم و به ایشان گفتم بحث ما بر سر «منجی» است و وی پاسخ داد که بله حضرت عیسی در قیامت رجعت خواهد کرد. در ادامه از او پرسیدم به چه دلیل فکر می‌کنید که بازگشت حضرت عیسی در زمین اتفاق نمی‌افتد و محدود به قیامت است؟ او در پاسخ گفت: بنده با شما قرار ملاقات داشتم اما قرار به بحث نداشتیم، بحث کردن در مورد این موضوع را باید به یک فرصت دیگر موکول کنیم.

از صحبت‌های او متوجه شدم که تمایلی به این موضوع ندارد و می‌دانستم که فرصت دیگری برای طرح این مبحث اختصاص نخواهد داد، زیرا به‌واقع پاسخی برای این سؤال نداشت و قائل بر همان تفکرات «پولس» بود. تفکر «پولس» ریشه در یهودیت دارد. یهودیت می‌خواهد اندیشه ظهور و انتظار را به انحراف بکشاند و کتمان کند.

انتظار یکی از مهم‌ترین مباحث دینی است که فکر می‌کنم حدود 4700 حدیث در مورد این موضوع در منابع حدیثی وجود دارد که همه این احادیث به لحاظ سندیت تاریخی بررسی شده است. می‌توان ادعا کرد توجهی که به لحاظ حدیثی به مبحث انتظار شده است، در مورد «توحید» وجود ندارد و از سویی، دشمنی‌ای هم که با موضوع انتظار وجود دارد، در مورد توحید وجود ندارد.

دشمنی با مفهوم انتظار به این خاطر است که این موضوع در چندین محور، ظهور یافته است: محور اول، «امید به آینده» است؛ محور دوم، «استقامت» است؛ محور سوم، «انطباقِ منتظران با منتظَر، از لحاظ فکر و اخلاق» است؛ محور چهارم، «حکومت اسلامی و توأم بودن سیاست با دین» است؛ محور پنجم «اتصال حکومت اسلامی و نظام اسلامی با قیام آن حضرت» است.

طی سال‌های گذشته، بیشتر شبهاتی که در مورد مقوله انتظار مطرح شده است، از مباحث اساسی­ای همچون «انقلاب حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه الشریف)»، «حکومت اسلامی»، «ولایت فقیه» و «رابطۀ دین با سیاست» شروع می‌شود. لذا بنا به فرمایشات رهبر معظم انقلاب، به این شبهات باید به‌صورت کاملاً منطقی، علمی و محکم پاسخ داد.

از بین 4700 حدیثی که در مورد موضوع «انتظار» آورده شده است، حدود سیصد مورد به این موضوع اشاره می­کند که زمین نمی‌تواند از «وجود امام» خالی بماند و بقیۀ روایات و احادیث، در باب هویّت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و آیات مربوط به ایشان است.

 

 

دکتر محمد اسحاقی، معاون پژوهشی مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی (دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای)، در اختتامیۀ این همایش اظهار داشت: دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای چند وظیفه عمده دارد؛ یکی از این وظایف، شناخت، ترویج و تبلیغ اندیشۀ رهبر انقلاب است.

شناخت صحیحِ آنچه صادر شده است، به خاطر این ویژگی می‌باشد که امام خمینی (رحمت الله علیه) از مصدر و مبانی دینی، بیانات خود را ارائه می‌دادند و نیز بیاناتشان، ناظر به مسائل جهان معاصر بود.

پیش از انقلاب، اندیشمندان اسلامی بر اساس وظایف دینی خود، در خصوص مسائل و معارف اسلامی از جمله مسأله «مهدویت و انتظار»، تلاش­های فراوانی کردند. پس از انقلاب اسلامی، بزرگانی همچون امام خمینی (رحمت الله علیه) و رهبر انقلاب، با تمام وجود و به شکل تحسین­برانگیزی، برای تبیین و روشنگری در زمینۀ نظریه انتظار و مهدویت گام برداشتند.

همایش امروز و مسائلی که مطرح شد، ابتدای راه است. کمیسیون‌ها نشان دادند که در آغاز راه قرار داریم و باید برخی گزارش‌ها، مورد تصدیق قرار گیرد و برخی نگاه‌ها تغییر کند. گام اول «شناخت درست» است و این «شناخت درست» با هم­اندیشی و کنار هم قرار گرفتن، محقق می‌شود. گام دوم، ترویج و تبیین برای اهل آن است. جهان معاصر یک جهان گرفتار در بحران است، به­گونه‌ای که کارشناسان، عصر امروز را «عصر بحران» نام‌گذاری کرده‌اند؛ از این رو، نظریه انتظار و مهدویت می‌تواند احیاگر انسان معاصر باشد.

بیش از آنکه کشورهای اسلامی، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های ما در مورد عصر بحران و تزلزل معنای زندگی در دوران کنونی بحث کنند، مراکز علمی کشورهای غربی در این باره بررسی و نظریه­پردازی می­کنند، زیرا زودتر به این بحران رسیده‌اند.

آثار علمی که در بحث «بحران معنا» در غرب تولید می‌شود، با کمی فاصله وارد کشور ما و در مراکز علمی بازتاب داده می‌شود که این نشان از انحراف است.

مسیر «خودسازی»، «جامعه‌پردازی» و «تمدن‌سازی»، آغازی برای ظهور است؛ تمام بیانات رهبر معظم انقلاب در خصوص انتظار و مهدویت را می‌توان در این سه کلیدواژه جا داد.

مواردی را که مربوط به جامعه منتظر است می‌توان در جامعه‌پردازی عمل کرد و نهایتاً هم تمدن‌سازی را ایجاد نمود. تمدن نوین اسلامی با تمدن آغازین قرون وسطی و تمدن کنونی غرب متفاوت است. اقدامات پرمغز و پرمعنایی که دربارۀ انتظار صورت گرفته است، نقطۀ آغازین برای قرار گرفتن در مسیر تمدن نوین اسلامی خواهد بود.

ما سیاست‌ها و اسناد راهبردی مشخصی داریم که می‌توانیم به رگه‌هایی از این موارد اشاره کنیم. به­عنوان مثال، رهبر معظم انقلاب برای تحول اجتماعی، زیرساخت‌های سخت‌افزاریِ مورد نیاز را در جامعه اجرا کرده‌اند. خودسازی و جامعه‌پردازی باید در کودکان و نوجوانان ایجاد شود، به این معنا که باید بحث ‌انتظار در سند آموزشی کودک و نوجوان قرار گیرد و سپس در مقاطع بالاتر هم دنبال شود.

برای انتظار در چهل سال دوم انقلاب، باید گام‌های درخوری برداریم؛ زیرا شروع این چهل سال دوم با خون شهید سلیمانی رنگین شده و این تکلیف ما را سنگین کرده است. مبانی فکری و اندیشه‌ها، گام‌های عملی را شکل می‌دهد و انسان بر اساس «نظر» عمل می‌کند و هر آنچه در اندیشه و ذهن فرد است، در «عمل» هم ظاهر خواهد شد.

مبانی غربی را به­راحتی می‌توان در فیلم‌های غرب تماشا کرد حتی تمام ایسم‌هایی که وجود دارد با شواهد در فیلم‌های آنها دیده می‌شود. وقتی غربی­ها می‌خواهند وارد جنگ شوند، تمام جنگ‌سالاران آنها دارای مبانی فکری هستند.

سؤال اینجا است: ما چقدر توانسته‌ایم از مبانی قرآنی استفاده کنیم؟ جشنواره فجر نزدیک است و باید ببینم از این مبانی و یا بحث انتظار و مهدویت چقدر در فیلم‌های ما نمود داشته است.

 

 

حجت الاسلام و المسلمین دکتر نجف لک‌زایی معاون پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در اختتامیه همایش بین‌المللی «نظریه انتظار در اندیشه حضرت آیت ­الله العظمی خامنه‌ای»، که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، اظهار داشت: شاید بتوانیم در یک تحلیل عینی و واقعی بگوییم که بزرگ‌ترین مشکل امروز در سطح جهان و منطقه، مشکل امنیت است. از جهات مختلف، امنیتِ امت اسلامی در خطر است: بخشی از طریق اشغالگری؛ بخشی از طریق پروژۀ جهانی شدن؛ بخشی هم از طریق قلدری نظام سلطه.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: راه مقابله با این ناامنی‌ها همین مسیری است که توسط انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری بیان و ارائه شده است و آن راه نیز «بازگشت به اسلام ناب»، به­عنوان نقشه‌ای که مسیر زندگی و حیات ما را از عالم مُلک تا ملکوت طراحی می‌کند، است.
یکی از مهم‌ترین آموزه‌های اسلامی که بحث انتظار را به­خوبی برای ما تبیین می­کند، «آموزۀ انتظار مثبت و فعال» است. آموزۀ انتظار مثبت و فعال، حرکت و پویایی را به ما نشان می‌دهد، آینده را به ما یادآوری می‌کند و وضعیت ما را نسبت به دشمنان ترسیم می‌نماید.

یکی از کارویژه‌های انتظار که رهبر معظم انقلاب ذیل بحث «انتظار» به آن اشاره کرده‌اند، «تعیین دوست و دشمن» است. آموزۀ مهدویت و انتظار، دشمنان و دوستان را به ما معرفی می‌کند.

اگر جهان اسلام و مستضعفان عالم، این آموزه را درک کنند و با این آموزه، آن­گونه که رهبر انقلاب تبیین کرده‌اند، آشنا شوند، ما می‌توانیم بگوییم در مرحله اول مهم‌ترین چیزی که به آن می‌رسند «امنیت» است.
برخی از مفسرانِ ما گفته­اند امنیت هم شامل امنیت دنیوی و هم امنیت اخروی است، زیرا مهم‌ترین بخش انتظار، انتظار حاکمیتِ رهبر الهی است.

اگر ما منتظر این حکومت اسلامی و حاکمیت اسلامی هستیم، به‌عنوان زمینه‌ساز باید زمینه‌هایی از حاکمیت اسلامی را محقق کنیم و وظیفه اصلی هر دولتی «تأمین امنیت» است.

وقتی نام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را می‌بریم، یاد امن و امان می‌افتیم. روایت‌های بسیاری است که در زمان ظهور، امنیت به قدری بالا است که هر زنی با زیورآلات بسیار به­راحتی از مکانی به مکان دیگر می‌رود و نگران مسائل امنیتی خود نیست.

در جامعه منتظر هم این اتفاق خواهد افتاد، همان­طور که در جمهوری اسلامی رخ داده است؛ وقتی آمریکایی‌ها به ایران تعرض کردند، فکر نمی‌کردند ایران پاسخ آنها را بدهد؛ وقتی پهپاد آنها وارد مرز هوایی کشورمان شد، فکر نمی‌کردند که جمهوری اسلامی جواب دندان­شکنی به آنها بدهد، زیرا خارج از این افکار سیر می‌کنند.
نظامیان آمریکایی در کشورهای اسلامی حضور دارند و هر وقت بخواهند پهپاد بلند می‌کنند، رئیس­جمهور آنها در این پایگاه‌ها حضور می‌یابد و از همه عجیب‌تر اینکه در یک کشور اسلامی دست به ترور مقامات آن کشور و مهمان آنها می‌زنند. از طرفی، در داخل کشور، هنوز برخی‌ها در اینکه آیا آمریکا را محکوم کنند یا نکنند به بحث و جدل می­پردازند؛ این به دلیل دوری از خط امامت و رهبری است.

یکی از اهداف مهم این همایش این است که ما از طریق ارتباط بیشتر جامعۀ علمی کشور با اندیشه‌های رهبر معظم انقلاب، اندیشه انتظار را در بین نخبگان تعمیق ببخشیم.

برای بحث انتظار، از عنوان «نظریه» استفاده کردیم، به این منظور که بگوییم انتظار یک منظومه‌ای است که به ما قدرت پیش­بینی می‌دهد و به عنوان یک «نظریه نجات» برای امت اسلامی و مستضعفان دنیا قابل ‌ارائه و طرح است.

کسی که با اندیشه مهدویت آشنا باشد، نگاه بدبینانه‌ای به آیندۀ دنیا ندارد. رهبر انقلاب می‌فرمایند «در رأس دشمنانِ مهدویت، شیاطین و طاغوت‌ها هستند» و از نظام سلطه و صهیونیست‌ها یاد می‌کنند و می‌فرمایند «یکی از شگردهای دشمنی، کتمان است تا اندیشه مهدویت را به فراموشی بسپارند».

یکی از اهداف ما این است که نگذاریم «مهدویت و انتظار» فقط در نیمه شعبان مطرح شود، بلکه این مسأله باید در طول سال مورد بحث و تحلیل قرار بگیرد. ما در همه لحظه‌های زندگیِ فردی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و غیره، احتیاج به آموزۀ مهدوی داریم.

دشمن به دنبال فراموشی و کتمان مسأله مهدویت و انتظار است و ما باید این موضوع را، مخصوصاً در مراکز علمی، زنده کنیم. یکی از مباحث مهم در مکتب اسلام «تعیین دوست و دشمن» است که مهدویت این اندیشه را به‌خوبی روشن می‌کند.

یکی از آرمان‌های اندیشه مهدویت و انتظار، مبحث «عدالت» است. ریشه‌کن کردن عوامل بی‌عدالتی، تولید امنیت می‌کند و این همان چیزی است که ما باید در جامعه مهدوی دنبال آن باشیم.

توجه به نظریه انتظار و مهدویت و تعمیقِ این نظریه در میان امت اسلامی، انگیزه را برای رسیدن به تمدن اسلامی، بیشتر و حس امید را، افزون­تر و نیز عارضۀ بیم و هراس را از جان امت اسلامی، ریشه­کن می­کند.